نظریه‌ پشتیبان و ایده‌ی محوری تربیت طلاب در حوزه‌های علمیه

تربیت آرمانی

نظریه‌ی پشتیبان و ایده‌ی محوری تربیت طلاب در حوزه‌های علمیه

نظریه‌ی فراساحتی تربیت اسلامی

نویسنده: محمد عالم زاده نوری

این اثر در حال تکمیل بوده و نسخه صفر است.

پیش از ورود به عرصه‌ها و ساحت‌های تربیت باید نظریه‌ی فراساحتی تربیت اسلامی را بیان کنیم. این نگاه یک‌پارچه و کلان، اندیشه‌ی پشتیبان و ایده‌ی محوری در «تربیت طلبه‌ی عصر انقلاب اسلامی» است که از آیات و احادیث اهل بیت: و فرهنگ اسلام ناب اخذ شده و عمدتاً توسط معمار کبیر انقلاب اسلامی و احیاگر اسلام ناب، امام خمینی و ناخدای کنونی نهضت اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تبیین شده است. این نظریه، پی‌رنگ فعالیت‌های تربیتی و چتر شاملی برای همه‌ی اقدامات در همه‌ی ساحت‌ها و ابعاد است.

راز پرداختن به چنین موضوعی تکثر اهداف تربیتی و دشواری دست‌یابی به آنها در ساحت‌های مختلف است. از آنجا که امر تربیت، یک‌باره، دفعی و در لحظه اتفاق نمی‌افتد؛ تک‌اقدامِ مربی یا متربی برای تربیت کافی نیست؛ بلکه زنجیره‌ای از اقدامات متعدد، متوالی و هدفمند در زمانی نسبتاً دراز نیاز است تا اهداف تربیتی حاصل شود. بدین ترتیب اگر این اقدامات در میانه‌ی راه متوقف و رها شود کار تربیت به سرانجام نمی‌رسد؛ بنابراین اگر بخواهیم کسی را تحول بخشیم نباید یک فهرست بلندبالا از خوبی‌ها و بدی‌ها پیش روی او قرار دهیم و ذهن او را به همه‌ی آن فضایل و رذایل معطوف سازیم؛ بلکه باید همّ و غمّ او را روی یک موضوع متمرکز سازیم. مربی نیز باید در زمان نسبتاً درازی برای جا انداختن یک صفت، درونی‌سازیِ یک ویژگی یا عادی ساختن یک رفتار بر آن اهتمام کند و به صورت‌های مختلف یا در قالب‌های گوناگون بدان حساسیت نشان دهد. به تعبیر دیگر شخص باید مدت زمان قابل توجهی در حال و هوای آن موضوع اقامت کند و منزل گزیند تا از آن بهره برد؛[۱] زیرا اگر این فرآیندِ چند مرحله‌ایِ مستمر، کامل نشود اثر پایداری پدید نخواهد آمد.

اکنون به‌صورت طبیعی این پرسش طرح می‌شود که اگر بخواهیم عملیات تربیت، موفق‌تر پیش رود و بازده و بهره‌ی بیشتری داشته باشد این تمرکز، تأکید و اهتمام، خرج چه موضوعی گردد؟ ضروری است که فعالیت‌های سازنده‌ی تربیتی بر مداری متمرکز شود که جایگاه ویژه‌ای در وجود انسان داشته باشد و با تحول و تغییر آن، جابجایی عظیمی در شخصیت او رخ دهد. این نقطه‌ی کانونی و کلیدی و مرکز ثقل فعالیت‌های تربیتی کجاست؟ به بیان دیگر اگر بخواهیم یک تحول مؤثر در جان کسی ایجاد کنیم اقدام راهبردی یعنی مهم‌ترین و مقرون به‌صرفه‌ترین اقدام چیست؟[۲]

اگر این راهبرد و نقطه‌ی محوری را معلوم نکرده باشیم هر کاری که در عرصه‌ی تربیت می‌کنیم خوب است و برای ما امتیازی را ثبت می‌کند. به این ترتیب معیاری برای قضاوت کامل نسبت به فعالیت‌های تربیتی نداریم. از هرگونه تلاش خود لذت می‌بریم و رضایت داریم؛ اما اگر راهبرد حرکت معلوم باشد فعالیت‌های تربیتی حد خواهد خورد و هر تلاشی مطلوب یا مبارک نیست.

به شکل خلاصه و فشرده، آنچه به عنوان راهبرد یا الگوی حاکم تربیت عرضه می‌شود «ارایه‌ی آرمان و افق معنایی در ساحت فردی و جمعی» است که «انسان مؤمن مجاهد ولایی» را تحویل می‌دهد و وظیفه‌ی متربی در این افق معنایی «سلوک ایمانی مجاهدانه در بستر ولایت و اخوت» است؛ طبعاً صورت حوزوی این الگو، عالم اسلام‌شناسی است که این ویژگی‌ها را داشته باشد. این موضوع در ادامه توضیح خواهد یافت.

[۱] اطلاق «مقام» و «منزل» به مراحل سلوک عرفانی از همین جهت است.

[۲] در این زمینه ر.ک: راهبرد تربیت اخلاقی در قرآن کریم. «جامع‌نگری» در مقام اندیشه و برنامه‌ریزی لازم است؛ اما در مقام اجرا و عمل مانعیت دارد و جسارت ورود به میدان را از مجری می‌گیرد یا او را سردرگم و منفعل می‌کند. «اقدام راهبردی» یکی دو اقدام مهم از میان همه‌ی گزینه‌هاست نه فهرست متراکم و انبوهی از اقدامات. راهبردنگاری یعنی به نفع موضوعات اساسی از سایر موضوعات دست‌برداشتن؛ زیرا اگر راهبردی وجود نداشته نباشد همه موضوعات بلاتکلیف بر زمین خواهد ماند. مدیر یا مجری‌ای که همه چیز برایش اولویت و اهمیت دارد، معنای اولویت را نفهمیده است.

موضوعات کلیدی و اساسی پیشران حرکت هستند؛ اموری که وقتی در آنها مداخله می‌کنیم ظرفیت رشد و ارتقا افزایش می‌یابد. مانند نقطه اهرمی که با تکان خوردن او همه‌ی جسم حرکت می‌کند.

مطالعه بیشتر