درآمدی بر نظام اندیشه اسلامی

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و الصلاه‌ و السلام علی سیدنا و نبینا محمد و آله الطاهرین

رب ادخلنی مدخل صدق و اخرجنی مخرج صدق و اجعل لی من لدنک سلطانا نصیرا

درآمدی بر نظام اندیشه اسلامی

محمد عالم‌زاده نوری

اسلام‌شناسی؛ نصاب طلبگی

حوزه‌های علمیه متولی پرورش عالمانِ دین هستند. خروجی حوزه­ی علمیه در دو کلمه، مختصر و مفید عبارت است از: «اسلام­شناس». خروجی حوزه‌ی علمیه فیلسوف، استاد اخلاق، اقتصاددان، روان‌شناس، جامعه­شناس یا اندیشمند سیاسی نیست. فقط «عالم دین» است؛ البته این عالم دین وقتی می­خواهد به جامعه خدمت کند، طبیعتاً نمی­تواند در همه‌ی سنگرها حاضر باشد و همه‌ی مشکلات جهان را حل کند؛ باید یک سنگر مشخص را به عنوان عرصه­ی خدمت خود انتخاب کند. آن وقت اگر در زمینه‌ی فلسفه و حکمت اسلامی خدمت کرد، می‌شود عالم دینی که فیلسوف است؛ اگر در زمینه‌ی اخلاق اسلامی کار کرد، می‌شود عالم دینی که استاد اخلاق است. در هر زمینه که به شکل تخصصی ورود کرد، می‌شود عالم دینی که آن تخصص را دارد.

برخی از رشته‌های علمی مانند اخلاق، روان‌شناسی و بسیاری از علوم اجتماعی مثل جامعه‌شناسی، مدیریت، علوم سیاسی، اقتصاد، علوم تربیتی و… هم در حوزه و هم در دانشگاه ارایه می‌شود. تفاوت حوزه و دانشگاه در این رشته‌ها این است که دانشگاهیان محتوای این علوم را می‌خوانند که از آن به صورت مستقیم بهره گیرند؛ اما حوزویان، عالمان دین هستند نه متخصصان این علوم، و اگر این علوم را می‌خوانند – با توجه به اختلاف مبانی علوم غربی با فرهنگ اسلامی – نمی‌خواهند آن را مستقیم مصرف کنند، بلکه به‌عنوان عالم دین در جهت فهم و ارایه‌ی بهتر معارف اسلامی از آن بهره می‌گیرند. مثلاً یک دانشجو، روان‌شناسی می‌خواند تا آموخته‌های خود را در یک مرکز مشاوره یا کلینیک روان‌شناسی به‌کار گیرد؛ اما طلبه همین روان‌شناسی را احتمالاً با همان متون می‌خواند نه به هدف اینکه سخن‌گوی نظریات دانشمندان غربی باشد؛ بلکه به این غرض که با فضای عمومی روان‌شناسی و موضوعات و مکاتب آن آشنا شود و بتواند در راه تولید و به‌کارگیری روان‌شناسی اسلامی نقشی ایفا کند؛ یعنی طلبه اصالتاً به دنبال علم دین است و در نهایت پس از تحصیل در حوزه‌ی علمیه، «عالم دین» خواهد شد، اما از آنجا که عرصه‌ی موضوعات دینی، بسیار گسترده، عمیق و فراتر از عمر متوسط آدمیان است، عالم دین در مرحله‌ی خدمت، توان خود را در یک حوزه‌ی تخصصی متمرکز می‌کند. بنابراین خروجی حوزه در این علوم کسی است که ابتدا عالم دین است و در مرتبه‌ی بعد به این موضوعات اشراف و احاطه یافته تا سخن دین را در آن کشف و عرضه کند. پس تخصص اصلی طلبه، علوم دینی و قدرت بهره‌گیری از قرآن و حدیث است و علوم اجتماعی، حوزه‌ی مطالعات جانبی اوست که تنها یک پنجره‌ی ارتباطی با موضوعات جدید برای او پدید می‌آورد.

خلاصه اینکه حوزویان به‌عنوان وارثان انبیا، موظف به تفقه هستند. تفقه یعنی فهم عمیق و کامل معارف اسلامی «لِیَتَفَقَّهُوا فِی اَلدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ»[۱]. حوزویان باید اسلام‌شناس و متفقه در دین خدا باشند.

[۱] سوره مبارکه توبه، آیه ۱۲۲.

ادامه را در فایل word بخوانید.

فایل پاورپوینت این فایل نیز در ادامه قابل دریافت است.

مطالعه بیشتر