دانش نامه جهان اسلام – مدخل حوزه علمیه

تولیدگر: بنیاد دایرهالمعارف اسلامی

مجموعه نظامها و گرایشهاى آموزشى دینى در میان شیعیان، از جهات متعدد مقولهبندى مىشود، اما رایجترین و شاملترین تقسیم، دورهبندى تاریخى است، به ویژه از آنرو که در هر دوره غالبآ یکى دو مرکز جمعیتى شیعیان کانون اصلى سنّت آموزشى بوده است و مراکز دیگر به مثابه تابع و وابسته آن کانون یا کانونهاى اصلى عمل مىکردهاند؛ ضمن آنکه هر دوره تاریخى با شاخصهایى معین، قابل تمایز از سایر دورههاست. در واقع، برخى شاخصها و ویژگیها در سنّت آموزشى علوم دینى شیعه جنبه عام دارد و برخى دیگر معرف یک حوزه معین است.

مراد از نظام آموزشى در این مقاله، سنّت انتقال علوم دینى و تربیت عالمانى در سطوح مختلف است که اشتغال اصلى یا فرعى آنان بحث و بررسى مطالب دینى در همه ساحتها (قرآن، تفسیر، حدیث، کلام، فقه، اخلاق) و نیز علوم مرتبط با آنها (ادبیات، تاریخ، رجال، فلسفه) و گاه علوم رایج در تمدن اسلامى (طب، نجوم، ریاضى، عرفان) بوده است. بنابراین، سنّتهاى تبلیغ دین براى عموم که در قالبهاى مختلف در مساجد و مراکز مشابه صورت مىپذیرفته و نیز تصدى شئون دینى مردم ــ که علىالاصول برعهده دانش آموختگان حوزههاى علمى بوده و هست ــ در دایره بررسى نظامهاى تعلیم حوزهاى قرار نمىگیرد، هرچند این فعالیتها از نتایج تعلیمى حوزهها و غالباً در پیوند با آنهاست.

مطالعه بیشتر