حجره نما | محتوای تهذیبی تربیتی مدارس حوزه های علمیه
بسمه تعالی
دوچرخه‌سواری بانوان؛ آری یا نه؟!
کاظم علی‌محمدی[۱]
چند سال قبل مسأله‌ای جنجال برانگیز در رسانه‌ها و محافل فرهنگی! مطرح گردید و حرف و حدیث و سخنان ضد و نقیض پیرامون آن زیاد زده شد و آن، حکایت دوچرخه‌سواری بانوان بود. حتی گروهی به این فکر افتادند که لباس‌هایی مناسب! برای خانم‌های دوچرخه سوار طراحی کنند و به گمان خود راه را برای گسترش فرهنگ دوچرخه‌سواری هموار نمایند! گروهی هم بر این مسأله مهم فرهنگی! پیشگام شدند و اقدام به دوچرخه‌سواری در اماکن عمومی مثل پارک‌ها و خیابان‌ها نمودند و کار به جایی رسید که برخی آقایان و پسران بافرهنگ! در استقبال و حمایت از این تلاش دختران و بانوان فداکار! دوش به دوش آنان در این کار فرهنگی! مشارکت نمودند. مدتی از این داستان گذشت، به تدریج سر و صداها خوابید و حمایت‌ها و اعتراض‌ها فروکش کرد و گویا مشکل حل شد. اما متأسفانه مشکل حل نشده بود، یک عدّه مصلحت را در سکوت دیدند و عده‌ای هم خسته و ناامید شدند و یا کم آوردند ولی حکایت هم‌چنان باقی ماند و متأسفانه اکنون با رشد فزاینده این معضل اخلاقی و تربیتی در جامعه هستیم. امروزه از هر کوی و برزنی که رد می‌شویم، شاهد دوچرخه‌سواری دختر بچه‌ها و گاه دختران نوجوانی و حتی خانم‌ها هستیم که گوی سبقت را از پسر بچه‌ها ربوده‌اند و البته قشر مذهبی جامعه و خانواده‌های متدین هم از این پدیده در امان نمانده‌اند.
حال ممکن است بپرسید که آیا دوچرخه‌سواری دختران و بانوان ایراد و اشکالی دارد که به طرح چینین مسأله‌ای می‌پردازید؟ اصلا آیا در اسلام و فرهنگ غنیّ اهل بیت(علیهم السلام) به این امر توجهی مبذول شده است؟ آیا دوچرخه سواری دختران تأثیر منفی در رشد شخصیتی و روانی آنان می‌گذارد؟ و پرسش‌های دیگری از این دست.
پاسخ به این پرسش‌ها نیازمند فهم نگاه اسلام به جایگاه زن، نقش تربیتی زن در خانواده و جامعه، مسأله عفت و حیای زن، پوشش زن، تفاوت‌های تربیتی دختران و پسران و … دارد که در این نوشته کوتاه مجالی برای بیان آن نیست. اما از باب این‌که «آب دریا را اگر نتوان کشید، هم به قدر تشنگی باید چشید» به چند نکته اشاره می‌شود که در خانه اگر کس است یک حرف بس است و العاقل یکفیه الإشاره.
نگاه روایی به بحث:
نخست به این چند روایت توجه بفرمایید:
امام صادق(علیه السلام) از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل می‌کنند که حضرت از سوار شدن زنان بر زین نهی کرده‌اند. [۲]
نیز امام(علیه السلام) می‌فرمایند: «زین مرکب نفرین شده‌ای برای زنان است. [۳]
این دو روایت، بانوان را از نشستن بر زین و سوارکاری نهی می‌کند و شدت نهی در روایت دوم به حدی است که مرتکب این عمل مورد نفرین امام صادق(علیه السلام) قرار گرفته است.
امام صادق(علیه السلام) در ضمن روایت دیگری که علایم آخرالزمان را بیان می‌کنند، چنین فرمودند: « (در آن زمان) زنان بر زین‌ها سوار می‌شوند».[۴]
امیرمؤمنان علی(علیه السلام) در حدیثی با اشاره به دلیل این نهی، می‌فرمایند:« زنانِ خود را بر زین‌ها سوار نکنید که این کار باعث تحریک و تهییج زنان و کشیده شدن آنان به سمت فساد و گناه می‌شود».[۵]
در فرمایش دیگر امام صادق(علیه السلام) درباره صبر و شهوت زنان چنین می‌فرمایند:« خداوند عزّوجلّ ده برابر صبر بردباری مرد را به زن داده است و اگر هیجان زن تحریک شود شهوت وی ده برابر شهوت مرد خواهد بود».[۶]
یا در حدیثی دیگر ابو بصیر از امام صادق(علیه السلام) نقل می‌کند که حضرت می‌فرمودند: «در مسأله لذت‌جویی، زن بر مرد نود و نه برابر بیشتر برتری داده شده است، لکن بر این لذت‌جویی پرده حیا کشیده شده است (حیا مانع از آن می‌شود)». [۷]
حاصل سخن این‌که در روایات رسیده از ائمه معصومین(علیهم السلام) از سوارکاری زنان به این دلیل که باعث تحریک هیجان و شهوت آنان و کشیده شدن به سمت فساد و گناه می‌شود، به شدت نهی و ما را به این واقعیت رهنمون شده که اگر هیجان و شهوت زن تحریک شود می‌تواند به مراتب بیشتر از شهوت‌رانی و لذت‌جویی مردان آسیب‌زا و ویرانگر باشد.
حال اگر پرسیده شود که ارتباط این روایات با مسأله دوچرخه سواری بانوان چیست؟ در پاسخ باید گفت: با توجه به تعابیری که در روایات آمده “سرج”، “سروج” و “رکوب” ؛ یعنی زین و نشستن بر زین، و در نظر گرفتن این نکته که در این‌جا سوارکاری و نشستن بر اسب و امثال آن خصوصیتی ندارد، برداشت اولیه ما از این روایات این است که نهی متوجه نشستن بر هر زینی است چه زین اسب و امثال آن از حیوانات باشد و چه زین دوچرخه، موتورسیکلت و امثال آن از وسایل نقلیه. به‌ویژه وقتی به این مسأله توجه کنیم که معمولا زین حیوانات بزرگ‌تر و پهن‌تر بوده است و زین دوچرخه کوچک‌تر و باریک‌تر و میزان تحریک کنندگی در آن بیشتر.
اگر مروری تاریخی هم به این قضیه داشته باشیم خواهیم دید که سیره و روش مسلمانان در صدر اسلام و تا مدت‌ها پس از آن چنین بوده است که در مسافرت‌ها و جابجایی‌ها، خانم‌ها بر “کجاوه” سوار می‌شدند نه بر زین حیوانات و بر اساس روایتی که محمد بن مسلم از امام باقر(علیه السلام) نقل می‌کند، «اولین زنی که در اسلام بر زین نشست عایشه بود، هنگامی که بعد از شهادت امام حسن(علیه السلام)سوار بر قاطری از منزل خارج شد و مردم را تحریک کرد تا نگذارند حضرت در کنار قبر شریف جدّشان(صلی‌الله‌علیه‌وآله) دفن شوند. [۸]
تحلیل روان شناختی حاصل از روایات:
بنابراین، اسلام و آموزه‌های ارزشمند آن، عفت و حیا را بر زن می‌پسندد و از هر آنچه که باعث لطمه به آن شود نهی کرده است (به‌ویژه که توانمندی زنان در شهوات و لذت‌جویی بسیار بیشتر از مردان است). یکی از اموری که زمینه این پرده‌دری را فراهم می‌کند دوچرخه‌سواری دختران و زنان است. با توجه به ساختار و فیزیک خانم‌ها، وقتی دختران بر زین دوچرخه سوار می‌شوند دقیقا اندام خاص زنانگی آنان روی زین قرار می‌گیرد و باعث تحریک و تهییج آنان می‌شود و به تدریج ممکن است از این کار لذت ببرند و بر این لذت عادت کنند و به مرور زمان ممکن است به سمت خودارضایی و سایر مفاسد اخلاقی کشیده شوند. پدیده نابهنجار و گناه زشت و بزرگی که با توجه به آمار گزارش شده و تجارب مشاوره‌ای، متأسفانه روز به روز در میان دختران شایع‌تر می‌شود. شاید یکی از مصادیق فساد و فجوری که در روایت علی(علیه السلام) بدان اشاره شده، همین باشد.
هم‌چنین باید به این مسأله نیز توجه داشته باشیم که بسیاری از رفتارها و عادت‌ها از همان کودکی شکل می‌گیرند. بعضی از والدین به بهانه کودکی و سن کم بچه‌ها، خیلی مراقب رفتار، گفتار، روابط و پوشش فرزندانشان نیستند و هنگامی به فکر می‌افتند که دیگر دیر شده و عادت نامطلوبی شکل گرفته و زمان و انرژی زیادی باید صرف کنند تا شاید بتوانند آن را برطرف کنند.
پیامدهای اجتماعی آن:
علاوه بر پیامدهای فردی دوچرخه‌سواری دختران و زنان، نباید از پیامدهای زیانبار آن در عرصه اجتماع و تهدید امنیت اخلاقی و عفت عمومی جامعه هم غافل ماند. این رفتار به‌ویژه از سوی دختران نوجوان و جوان در پارک‌ها و کوچه و خیابان‌ها (با توجه به حالت نشستن بر روی دوچرخه و نوع پوشش‌شان)، اغلب موجب تحریک شهوت مردها و نوجوانان و جوانانی می‌شود که در آستانه یا اوج بیداری جنسی و تحریک‌پذیری قرار دارند و کپسولِ شهوتِ آماده انفجارند. نتیجه آن هم در آزارهای کلامی و جسمی و سوء استفاده‌های مختلف جنسی دیده می‌شود که متوجه دختران به‌ویژه دختربچه‌ها است، جدای از این که همین جوانان، عقده‌های ناکامی خود را در خلوت خود و با فیلم‌های مبتذل، خودارضایی و… خالی می‌کنند.
ممکن است گفته شود این تحریک‌کنندگی و جلب توجه نامحرم در دوچرخه‌سواری بانوان با گذشت مدتی عادی خواهد شد، اما باید دقت کرد که عادی‌سازی اموری که موجب تحریک می‌شود برای این‌که دیگر کسی تحریک نشود مسیر درستی نیست و به تجربه ثابت شده وضعیت بدتر خواهد شد، چنان‌که بیش‌ترین تعرض و تجاوز و آزارهای جسمی و جنسی نسبت به زنان در دنیای غرب اتفاق می‌افتد.
از سوی دیگر، حتی اگر دوچرخه‌سواری زنان و دختران به شرط رعایت پوشش کامل و حجاب اسلامی، جایز اعلام شود، آنچه که شاهد آن خواهیم بود هرگز شباهتی به دوچرخه‌سواری زنان محجبه نخواهد داشت! چرا که زنان چادری ما که خودشان از هرکاری که موجب جلب توجه نامحرم شود ابا دارند چه برسد به دوچرخه‌سواری در جامعه! به همین خاطر این مجوز، راه را برای زنان و دختران بی‌بند و بار و بدپوشش باز می‌کند و آنچه که در عمل در جامعه شاهد آن خواهیم بود دوچرخه‌سواری زنان و دختران با مانتو‌های جلو باز و ساپورت و… خواهد بود.
سخن پایانی این‌که، با توجه به ساختار فیزیکی و ویژگی‌های روانی و شخصیتی خاصی که بانوان دارند و دیدگاه‌های متعالی و حکیمانه اسلام و فرهنگ اهل بیت (علیهم السلام) در این زمینه، شایسته است در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی، تربیتی، آموزشی، اوقات فراغت، سرگرمی، تفریح و ورزش دختران و بانوان متناسب با این ساختار و ویژگی‌ها و همسو با فرهنگ دینی مترقی خودمان عمل کنیم، نه بر اساس فرهنگ تحمیلی بیگانگان و آموزه‌های پر اشتباه و آسیب‌زای آنان و در این راه از سرزنش و ملامت وسواسان خنّاس باکی نداشته باشیم.
پیوست
دیدگاه مراجع محترم تقلید در مورد دوچرخه‌سواری بانوان و دختران
مراجع محترم تقلید نیز در این زمینه دوگونه فتوا دارند؛ برخی دوچرخه‌سواری زنان را فی‌نفسه و به خودی خود حرام می‌دانند و برخی دیگر که نظر بیشتر ایشان هست، دوچرخه‌سواری زنان را از باب این‌که زمینه‌ساز گسترش گناه و فساد در جامعه و موجب جلب توجه و تحریک نامحرم است، جایز نمی‌دانند:
- مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مد ظلّه العالی):
سؤال: مدتی است در فضای مجازی خبری از دفتر جنابعالی منتشر شده که دوچرخه‌سواری بانوان با رعایت نکات شرعی جایز اعلام گردیده… اگر امکانش هست پیرامون این حکم و صحت و سقم آن توضیحی فرمایید. آیا دوچرخه سواری بانوان در خیابان جایز است؟
جواب: دوچرخه‌سواری بانوان در مجامع عمومی و نیز در جایی که در معرض دید نامحرم باشد، حرام است. [۹]
- حضرت آیت‌الله سیستانی(دامت برکاته):
سؤال: آیا دوچرخه سواری برای دختران در مکان مانند پارک مانعی دارد؟ اسکیت چطور؟
پاسخ: اگر در معرض دید نامحرم باشد و وضع او تحریک کننده باشد، جایز نیست.[۱۰]
- حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی (دامت برکاته):
سؤال: حکم دوچرخه سوارى و موتورسوارى خواهران با مانتو در سطح شهر، با توجّه به آثار و تبعات سوء اجتماعى و اخلاقى آن، چیست؟
پاسخ: با توجّه به پیامدهاى سوئى که این‌گونه امور دارد، لازم است از آن پرهیز شود و به وسوسه‌هایى که این و آن مى‌کنند توجّه نکنند.[۱۱]
- حضرت آیت‌الله شیخ جعفر سبحانی تبریزی (دامت برکاته):
سؤال۱۱۳۵: ورزش بانوان خصوصاً موتور و دوچرخه سوارى در محافل عمومى چه حکمى دارد؟
پاسخ: بسمه تعالى، این قبیل کارها زمینه‌ساز گسترش گناه در جامعه است، از آن اجتناب شود. والله العالم. [۱۲]
سؤال 1535: نظر حضرتعالى درباره ورزش بانوان و وضعیت موجود چیست؟
پاسخ: بسمه تعالى: نسبت به ورزش بانوان هم اکنون سهل‌انگارى‌هاى بسیارى دیده مى‌شود که لازم است گفته شود:
- باید از ورزش‌هایى که منافات با حجاب زن دارد، مانند: اسکى، کایت‌سوارى در حضور مردان با لباس نامناسب و هم‌چنین اسب‌دوانى و دوچرخه‌سوارى که باعث تحریک جوانان و منجر به فساد خواهد شد جلوگیرى شود.
- پوشیدن لباس مردانه و حضور در مجامع بین المللى خصوصاً در هنگام مسابقات که برخى از مواضع آنان مانند پا، ساعد و گردن توسط نامحرم دیده مى‌شود یا داور مرد این مسابقات را داورى مى‌کند، با پوشش و حجاب منافات دارد.
خلاصه آن که از زمینه‌هاى فساد و گناه باید جلوگیرى کرد که این کار با نظارت عالمان وارسته از حوزه‌هاى علمیه میسر است تا بتوانند بر طبق موازین شرعى و اخلاقى تصمیم گیرنده باشند. والله العالم.[۱۳]
- مرحوم حضرت آیت‌الله بهجت (ره):
سؤال: ۱۹۵۵: ورزش کردن خانم‌ها در معابر عمومى و نیز نشان دادن ورزش آنها از تلویزیون چه حکمى دارد؟
پاسخ: هرچه زمینه‌ساز فساد است، حرام است.
سؤال: ۱۹۵۶: آیا زنان مى‌توانند در ملاء عام دوچرخه‌سوارى و اسب‌سوارى کنند؟
پاسخ: هرچه زمینه‌ساز فساد است، حرام است. [۱۴]
______________________________________________________
[۱]. دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم و روان‌شناس.
[۲]. عن ابی عبدالله (علیه السلام) قال:« نهی رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) أن یرکب سرجٌ بفرج». (حرعاملی، وسایل‌الشیعه، ج۲۰، ص۱۷۸)
[۳]. عن ابی عبدالله (علیه السلام) قال: «السرج مرکبٌ ملعون للنساء.» (همان، ج ۱۱، ص۴۹۷)، سند هر دو روایت صحیح است.
[۴]. «… و رکبت ذات الفروج السروج… .» (محدث نوری، مستدرک الوسایل، ج۱۴، ص۲۶۱)
[۵]. «لاتحملوا الفروج علی السروج فتهیّجوهنّ للفجور.» (حرعاملی، وسایل الشیعه، ج۲۰، ص۱۷۸ و کلینی، اصول کافی، ج ۵، ص۵۱۶)
[۶]. «إن الله عزّوجلّ جعل للمرأه صبر عشره رجال فإذا هاجت کانت لها شهوه عشره رجال.» (حرعاملی، همان، ص۶۳ و کلینی، همان، ص۳۳۸)
[۷]. عن ابی بصیر قال: «سمعت ابا عبدالله (علیه السلام) یقول: فضّلت المرأه علی الرجل بتسعه و تسعین من اللذّه و لکن القی علیها الحیاء.» (حرعاملی، همان)
[۸]. محمد بن مسلم قال: «سمعت اباجعفر(علیه السلام) یقول: لمّا حضرت الحسن الوفاه… الی أن قال: فخرجت عایشه مبادره علی البغل المسرج، فکانت اول امرأه رکبت فی الاسلام سرجا.» (حرعاملی، همان، ج۱۱، ص۴۹۷)
[۹]. https://www.leader.ir/fa/content/16227.
[۱۰].https://www.sistani.org/persian/qa/01085.
[۱۱]. آیت الله مکارم شیرازی، احکام بانوان، ص ۲۵۸، سؤال ۹۸۰ (تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادى).
[۱۲].http://www.tohid.ir/fa/index/estefta.
.[۱۳]http://www.tohid.ir/fa/index/estefta.
[۱۴].https://v0.bahjat.ir/index.php/ahkam-2/esteftahat/26-11-.htm
