حجره نما | محتوای تهذیبی تربیتی مدارس حوزه های علمیه
بسمه تعالی
نهادینه سازی اخلاق و معنویت در جامعه
برای نهادینه سازی اخلاق و معنویت در جامعه چهار گام باید برداشته شود:
- گام نخست: آسیب‌شناسی وضعیت موجود؛
- گام دوم: ترسیم وضعیت مطلوب؛
- گام سوم: ترسیم نقشه راه رسیدن از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب (طرح جامع تقویت اخلاق و معنویت در جامعه)؛
- گام چهارم: تدوین راهبردها و راهکارها، تهیه ابزارها و انتخاب روش‌های مؤثر برای عملیاتی کردن نقشه راه.
پیشنهاد چند راهبردها مؤثر و عملیاتی:
- تقویت باورهای دینی در بین آحاد مردم (معادباوری، نماز، محبت و انس با اهل بیت علیهم السلام و به‌ویژه امام زمان علیه السلام، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، ترویج ارزش‌های معنوی و کم‌رنگ کردن یا بی‌رنگ کردن ارزش‌های مادی و…) و شروع از نهادهای دولتی و حاکمیتی.
- تحکیم بنیان خانواده (داشتن جامعه سالم در گرو خانواده سالم است): ترویج ازدواج آسان، بهنگام و آگاهانه.
- رصد و مراقبت از عناصر مؤثر بر جامعه و رفتارهای اجتماعی: الگوهای اجتماعی (دانشمندان، نخبگان، طلاب و روحانیون، اساتید و معلمان، هنرمندان، ورزشکاران، مسئولان ارشد نظام و…)، رسانه‌ها، مطبوعات و نشریات، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز علمی، پژوهشی و آموزشی و… .
- تقسیم کار و هماهنگی و همسویی برنامه‌ها و رفتارهای دستگاه‌ها و نهادهای مختلف فرهنگی و تربیتی با طرح جامع تقویت اخلاق و معنویت در جامعه.
- برنامه‌ها و فعالیت‌ها باید دارای پشتوانه اصیل معرفتی، مستمر و ریشه‌ای باشد و اقدامات مقطعی و بدون پشتوانه فکری، معنویت عمیق را در جامعه و فرد ایجاد نمی‌کند.
- توجه ویژه به نقش بسیار مهم و هدایت‌گر مساجد[۱] (امام جماعت[۲]، هیئت امنا، انجمن‌های اسلامی، بسیج، کانون‌های فرهنگی هنری[۳] و…)، مدارس آموزش و پرورش، مدارس علمیه (ناظر به طرح‌ها و برنامه‌های مختلف تبلیغی که معاونت تبلیغ دنبال می‌کند) و دانشگاه‌ها در تدوین طرح جامع اخلاق و معنویت.
- توجه ویژه به معیارهای اخلاقی در انتخاب مسئولان و مدیران: ایمان و تقوا، عدالت و انصاف، صداقت، امانت‌داری، کرامت و منزلت انسانی، سعه صدر، حسن خلق و… .
- برخورد بهنگام و سریع با مفاسد و مظاهر ضداخلاقی و بسترهای فسادانگیز در جامعه.
کاظم علی محمدی
معاون تهذیب و تربیت استان آذربایجان شرقی
[۱]. رَسُولَ اَللَّهِn یَقُولُ: مَنْ أَدْمَنَ اَلاِخْتِلاَفَ إِلَى اَلْمَسَاجِدِ أَصَابَ إِحْدَى اَلثَّمَانِ؛ أَخاً مُسْتَفَاداً فِی اَللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَوْ عِلْماً مُسْتَطْرَفاً أَوْ کَلِمَهً تَدُلُّهُ عَلَى هُدًى أَوْ أُخْرَى تَصْرِفُهُ عَنِ اَلرَّدَى أَوْ رَحْمَهً مُنْتَظَرَهً أَوْ تَرَکَ اَلذَّنْبَ حَیَاءً أَوْ خَشْیَهً. (شیخ صدوق، الخصال، ج ۲، ص۴۱۰)؛ کَان أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَg یَقُولُ: مَنِ اِخْتَلَفَ إِلَى اَلْمَسَاجِدِ أَصَابَ إِحْدَى اَلثَّمَانِ؛ أَخاً مُسْتَفَاداً فِی اَللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَوْ عِلْماً مُسْتَطْرَفاً أَوْ آیَهً مُحْکَمَهً أَوْ رَحْمَهً مُنْتَظَرَهً أَوْ کَلِمَهً تَرُدُّهُ عَنْ رَدًى أَوْ یَسْمَعُ کَلِمَهً تَدُلُّهُ عَلَى هُدًى أَوْ یَتْرُکُ ذَنْباً خَشْیَهً أَوْ حَیَاءً. (من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۳۷)
مقام معظم رهبری نیز در اهمیت مسجد می‌فرماید: … بنابراین مسجد اهمّیّت دارد، پایگاه است؛ همچنان‌که معروف شده در زبان‌ها واقعاً پایگاه است. نه‌فقط پایگاه برای فلان مسئله اجتماعی، مسجد می‌تواند پایگاه همه کارهای نیک باشد؛ پایگاه خودسازی، انسان‌سازی، تعمیر دل و تعمیر دنیا و مقابله با دشمن و زمینه‌سازی برای ایجاد تمدّن اسلامی و بصیرت‌افزاییِ افراد… مسجد برای انجام فعّالیّت‌های اجتماعی و پایگاه فعّالیّت‌های اجتماعی است. … مسجد پایگاه بزرگ بسیج فرهنگی و حرکت فرهنگی است؛ شیوه کار را باید در مسجد آموخت که چه‌کار کنیم. … اوّلاً به شما عرض بکنم حرفی که شما با مأمومین خودتان و مسجدی‌های خودتان می زنید، از نطق تلویزیونی و مانند اینها به مراتب کارآمدتر و مؤثّرتر است؛ بارها این را عرض کرده‌ایم که نگاهِ چشم‌درچشم و جلسه نزدیک که نفَس گوینده به شنونده می‌خورَد، یک‌چیز دیگری است؛ این فقط هم در اجتماعات ما تجلّی دارد؛ البتّه در کلّ اسلام در نمازهای جمعه و امثال اینها این هست، لکن در بین شیعه، بُروز و ظهور بیشتری دارد. این مجالس روضه‌خوانی، مجالس وعظ و خطابه، مجالس گوناگون خیلی چیزهای مهمّی است؛ اینها را دست‌کم نباید گرفت، هم از فضای مجازی مؤثّرتر است، هم از صداوسیما مؤثّرتر است، منتها خب دایره‌اش محدود است؛ اگر چنانچه این سلسله عظیم، این تشکیلات عظیم خوب کار کند و در همه‌جا کار کند، تأثیراتش برهمه اینها فائق خواهد آمد و می‌توانید شما این جوان را، این مخاطب را به معنای واقعی کلمه مصونیّت ببخشید و می توانید او را در مقابل این میکروب‌ها و این ویروس‌هایی که به‌طور دائم دارد سرازیر می‌شود به‌طرف این کشور و طرف این نظام واکسینه کنید. بنابراین [مسجد] هسته مقاومت است، منتها مقاومت بِاَنواعه؛ مقاومت فرهنگی، مقاومت سیاسی، و درجای خود هم مقاومت امنیّتی و نظامی؛ کما اینکه در مساجد [اینگونه بوده]. … یک نکته دیگر این است که بایستی برای جوان‌ها جایگاه خاص در مسجد ایجاد کرد؛ یعنی واقعاً باید برای جذب جوان برنامه‌ریزی کرد. … اینکه جوان مسجد را خانه خود و جایگاه خود بشناسد و به آن اُنس پیدا کند و رفت‌وآمد پیدا بکند، خیلی برکات دارد. (بیانات در دیدار ائمه جماعات مساجد استان تهران، ۳۱/۵/۱۳۹۵)
مساجد باید مَدرَسِ تفسیر و حدیث و منبرِ معارف اجتماعی و سیاسی و کانون موعظه و پرورش اخلاق باشد. زمزمه محبت متولیان و مدیران و امنای مساجد، باید دل‌های پاک جوانان را مجذوب و مشتاق کند. حضور جوانان و روحیه‌های بسیجی باید محیط مسجد را زنده و پرنشاط و آینده‌پو و لبریز از امید سازد. میان مسجد و مراکز آموزشی در هر محل، همکاری و پیوند تعریف شده و شایسته‌‌ای برقرار گردد. چه نیکوست که دانش آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم و از سوی امام جماعت، تشویق شوند. مسجد باید رابطه خود را با جوانانی که ازدواج می‌کنند، با کسانی که به موفقیت‌های علمی و اجتماعی و هنری و ورزشی دست می‌یابند، با صاحب همّتانی که کمک به دیگران را وجهه همت می‌سازند، با غمدیدگانی که غمگساری می‌جویند، و حتی با نوزادانی که متولد می‌شوند، برقرار و مستحکم کند. مسجد باید در هر منطقه و محل؛ مأمن و مایه خیر و برکت باشد و به طریق اولی، وسیله زحمت و آزار مجاوران نگردد. پخش صداهای آزاردهنده به‌ویژه در شب و هنگام آسایش مردم، کاری ناروا و در مواردی خلاف شرع است. تنها صدایی که باید از مسجد در فضا طنین بیفکند بانگ اذان با صوت خوش و دلنواز است. (پیام مقام معظم رهبری به نوزدهمین اجلاس سراسری نماز، ۱۸/۷/۱۳۸۹)
[۲]. مقام معظم رهبری در اهمیت نقش امام جماعت مسجد می‌فرماید: بنابراین پیش‌نمازی مسجد تنها وظیفه امام جماعت نیست؛ پیش‌نمازی هم یکی از کارها است. اقامه نماز، اقامه حق و عدل، اقامه دین، ابلاغ احکام دینی، وظیفه ما به‌عنوان پیش‌نماز و به‌عنوان امام جماعت است. یعنی محور مسجد امام جماعت است، مسجد بر محور امام جماعت [است]. خب اگر این شد، احساس مسئولیّت انسان سنگین خواهد شد. (همان)؛ نخستین مطلب مهم، بنای مسجد و حضور روحانی شایسته در آن است. … روحانی پرهیزگار، خردمند، کارشناس و دلسوز در مسجد، همچون پزشک و پرستار در بیمارستان، روح و مایه حیات مسجد است. امامان جماعت باید آماده‌سازی خویش برای طبابت معنوی را وظیفه حتمی خود بدانند … (پیام مقام معظم رهبری به نوزدهمین اجلاس سراسری نماز، ۱۸/۷/۱۳۸۹)
[۳]. من سفارش می‌کنم که کانون‌های فرهنگی – هنری مساجد را فراموش نکنید؛ البته با همکاری بسیج. بد است که بین روحانی مسجد و بسیج مسجد، اختلاف به وجود بیاید. نه، با همکاری بسیج، این کانون‌های فرهنگی – هنری مساجد را مؤثر کنید، برایش کار کنید. بنشینید فکر کنید، مطالعه کنید و سخنی که متناسب با نیاز آن جوانی است که آنجا حضور پیدا می‌کند، فراهم کنید. مطالعه کنید. کتاب‌هایی وجود دارد که می‌شود از این کتاب‌ها استفاده کرد. کتاب‌هایی هست؛ بروید بپرسید، تحقیق کنید از کسانی که اهلش هستند. خودتان را مجهز کنید، مسلح به سلاح معرفت و استدلال کنید، بعد به این کانون‌های فرهنگی – هنری بروید و پذیرای جوان‌ها باشید. با روی خوش هم پذیرا باشید؛ با سماحت، با مدارا. فرمود: «و سنّه من نبیّه» که ظاهراً عبارت است از «مداراه النّاس»، مدارا کنید. (بیانات رهبری معظم در در دیدار علما و روحانیون خراسان شمالی، ۱۹/۷/۱۳۹۱)
